Jeśli kiedykolwiek doszło do uszkodzenia Twojego samochodu w wypadku i ubiegałeś się o odszkodowanie, prawdopodobnie słyszałeś tajemnicze pojęcia: „metoda kosztorysowa”, „metoda dyferencyjna”, „hipotetyczne koszty naprawy”. Dla wielu brzmi to jak prawnicza abrakadabra, ale w praktyce od zrozumienia tych pojęć zależy, czy dostaniesz sprawiedliwe odszkodowanie, czy tylko jego ułamek.

Dziś postaram się w prosty sposób wyjaśnić, czym różnią się te dwie metody wyceny szkody i – co ważniejsze – dlaczego to dla Ciebie istotne.

Czym jest „szkoda” w przypadku uszkodzonego pojazdu?

Zanim przejdziemy do metod wyceny, musimy najpierw zrozumieć, czym właściwie jest szkoda w rozumieniu prawnym. To może się wydawać oczywiste – przecież szkodą jest uszkodzony samochód, prawda? Otóż nie do końca.

Zgodnie z art. 361 § 2 Kodeksu cywilnego, szkodą jest różnica między stanem majątku poszkodowanego, jaki zaistniał po zdarzeniu wywołującym szkodę, a stanem tego majątku, jaki istniałby, gdyby nie nastąpiło to zdarzenie. Brzmi skomplikowanie?

Mówiąc prościej: szkoda to ta wartość, którą straciłeś w wyniku wypadku. Ale tu zaczyna się problem – kiedy dokładnie powstaje ta szkoda i jak ją mierzyć?

Metoda kosztorysowa – koncepcja statyczna szkody

Co to jest metoda kosztorysowa?

Metoda kosztorysowa zakłada, że szkoda powstaje w momencie uszkodzenia pojazdu i jej wysokość odpowiada hipotetycznym, niezbędnym i ekonomicznie uzasadnionym kosztom naprawy.

Kluczowe słowo tutaj to „hipotetyczne” – czyli takie, które byłyby potrzebne do przywrócenia pojazdu do stanu sprzed szkody, niezależnie od tego, czy faktycznie naprawiłeś auto, czy nie.

Jak to działa w praktyce?

Wyobraźmy sobie, że ktoś uszkodził Twojego audi na parkingu. Biegły sądowy lub rzeczoznawca sporządza kosztorys naprawy i stwierdza, że przywrócenie pojazdu do stanu sprzed szkody wymaga:

• Wymiany prawych tylnych drzwi – koszt: 2.500 zł
• Naprawy progu – koszt: 1.800 zł
• Malowania elementów – koszt: 1.200 zł
• Robocizna – koszt: 1.200 zł

Razem: 6.700 zł

Według metody kosztorysowej tyle wynosi Twoja szkoda – niezależnie od tego, czy:

• Naprawisz samochód, czy nie
• Naprawisz go taniej u kolegi mechanika
• Naprawisz go drożej w ASO
• Sprzedasz uszkodzony pojazd
• W ogóle z niego nie korzystasz

Z mojego doświadczenia wynika, że ta metoda przez lata była standardem w polskim orzecznictwie i – przyznam szczerze – uważam ją za najbardziej sprawiedliwą dla poszkodowanych.

Podstawy prawne metody kosztorysowej

Przez wiele lat Sąd Najwyższy konsekwentnie przyjmował koncepcję statyczną szkody. Kluczowe orzeczenia to:

• Uchwała składu 7 sędziów SN z dnia 12 kwietnia 2012 r. (III CZP 80/01) – fundamentalne rozstrzygnięcie potwierdzające metodę kosztorysową
• Postanowienie SN z dnia 20 lutego 2019 r. (III CZP 91/18) – jasno wskazujące, że późniejsze zdarzenia (naprawa, sprzedaż) nie mają wpływu na wysokość szkody
• Wyrok SN z dnia 3 kwietnia 2019 r. (II CSK 100/18) – synteza dotychczasowego orzecznictwa

Argumentacja była prosta i logiczna: nie można różnicować sytuacji poszkodowanych w zależności od tego, co zrobili z pojazdem po szkodzie. Wszyscy ponoszą tę samą szkodę w momencie uszkodzenia pojazdu.

Metoda dyferencyjna – koncepcja dynamiczna szkody

Co to jest metoda dyferencyjna?

Metoda dyferencyjna to podejście, które uwzględnia faktyczne koszty poniesione przez poszkodowanego lub rzeczywisty uszczerbek w majątku. Zakłada ona, że szkoda ma charakter dynamiczny – czyli należy brać pod uwagę zdarzenia, które nastąpiły już po samym wypadku.

Kiedy stosuje się metodę dyferencyjną?

Zgodnie z kontrowersyjnym i niedawnym rzecznictwem, metodę dyferencyjną stosuje się głównie w dwóch sytuacjach:

1. Gdy poszkodowany sprzedał uszkodzony pojazd

Jeśli sprzedałeś uszkodzone auto, szkodą będzie różnica między:

• Wartością pojazdu przed szkodą (np. 50.000 zł)
• Ceną uzyskaną ze sprzedaży uszkodzonego pojazdu (np. 42.000 zł)

Twoja szkoda wynosi więc 8.000 zł.

2. Gdy poszkodowany faktycznie naprawił pojazd

Według najnowszego orzecznictwa SN, jeśli już poniosłeś koszty naprawy, odszkodowanie powinno odpowiadać tym faktycznie poniesionym kosztom (chyba że są one oczywiście nieuzasadnione).

Dlaczego metoda dyferencyjna budzi kontrowersje?

Z mojej perspektywy praktyka prawniczej widzę kilka poważnych problemów z tą metodą:

Problem 1: Wymaga dokumentacji

Często poszkodowani naprawiają pojazd „systemem gospodarczym” – u kolegi mechanika, kupując części na własną rękę. Nie zbierają faktur, rachunków, dokumentów. Potem okazuje się, że nie mogą udowodnić, ile faktycznie wydali.

Problem 2: Faworyzuje ubezpieczycieli

Jeśli ubezpieczyciel wypłaci Ci zaniżone odszkodowanie (powiedzmy 3.000 zł zamiast należnych 7.000 zł), a Ty naprawisz auto tanio u znajomego za 4.000 zł, ubezpieczyciel może twierdzić, że szkoda wyniosła tylko 4.000 zł, a nie 7.000 zł. Efekt? Ubezpieczyciel „wygrywa” na tym, że Ty byłeś zaradny i znalazłeś tańsze rozwiązanie.

Problem 3: Nierówne traktowanie poszkodowanych

Wyobraźmy sobie dwie osoby z identycznymi uszkodzeniami:

• Osoba A naprawia auto w ASO za 8.000 zł i dostaje 8.000 zł odszkodowania
• Osoba B naprawia auto u kolegi za 5.000 zł i dostaje tylko 5.000 zł odszkodowania

Obie poniosły tę samą szkodę, ale otrzymały różne odszkodowania. Czy to sprawiedliwe?

Co to oznacza dla Ciebie w praktyce?

Scenariusz 1: Nie naprawiłeś jeszcze pojazdu

Najprostszy przypadek – stosuje się metodę kosztorysową. Możesz dochodzić hipotetycznych kosztów naprawy bez względu na to, czy planujesz naprawę, czy nie.

Twoje działania:

1. Zlecasz rzeczoznawcy wykonanie kosztorysu
2. Zgłaszasz szkodę ubezpieczycielowi
3. Jeśli kwota jest zaniżona – idziesz do sądu z kosztorysem

Scenariusz 2: Naprawiłeś pojazd i masz faktury

W świetle nowego orzecznictwa odszkodowanie powinno odpowiadać faktycznie poniesionym kosztom, ale tylko jeśli:

• Koszty były niezbędne
• Koszty były ekonomicznie uzasadnione
• Naprawa przywróciła pojazd do stanu sprzed szkody

Jeśli naprawiłeś auto w ASO za 10.000 zł, a hipotetyczne koszty naprawy wynoszą 7.000 zł, ubezpieczyciel może zakwestionować te 3.000 zł jako nieuzasadnione.

Scenariusz 3: Naprawiłeś pojazd, ale nie masz faktur

To najtrudniejszy przypadek. Z mojego doświadczenia wynika, że tutaj pojawiają się największe problemy.

Teoretycznie metoda dyferencyjna wymaga wykazania faktycznych kosztów. Ale co, jeśli nie możesz ich udowodnić? Niedawno w jednej ze spraw sąd orzekł, że skoro ubezpieczyciel powołuje się na koncepcję dynamiczną (jako wyjątek od reguły), to na nim spoczywa ciężar wykazania faktycznych kosztów naprawy.

Jeśli ubezpieczyciel tego nie udowodni, sąd zastosuje metodę kosztorysową.

Scenariusz 4: Sprzedałeś uszkodzony pojazd

Tutaj orzecznictwo jest już dość jednoznaczne – stosuje się metodę dyferencyjną. Odszkodowanie to różnica między wartością pojazdu przed szkodą a ceną sprzedaży.

Moje przemyślenia po latach praktyki

Przyznam szczerze, że obserwuję z niepokojem odchodzenie od koncepcji statycznej szkody. Metoda kosztorysowa była prosta, przejrzysta i sprawiedliwa. Każdy poszkodowany wiedział, na co może liczyć.

Koncepcja dynamiczna wprowadza niepewność. Poszkodowani muszą teraz gromadzić dokumentację, udowadniać faktyczne koszty, bronić się przed zarzutami nieuzasadnionych wydatków. To daje ubezpieczycielom kolejne narzędzie do zaniżania odszkodowań.

Co ciekawe, ubezpieczyciele często argumentują, że koncepcja dynamiczna jest „bardziej sprawiedliwa”, bo odpowiada rzeczywistej szkodzie. Ale z drugiej strony to właśnie oni rutynowo zaniżają odszkodowania, zmuszając poszkodowanych do napraw „systemem gospodarczym” bez dokumentacji.

Moim zdaniem metoda kosztorysowa powinna pozostać regułą, a koncepcja dynamiczna wyjątkiem, stosowanym tylko w jasno określonych sytuacjach (jak sprzedaż pojazdu).

Praktyczne rady

1. Jeśli nie naprawiłeś jeszcze pojazdu – nie spiesz się z naprawą. Najpierw uzyskaj kosztorys, zgłoś szkodę, wynegocjuj odszkodowanie.

2. Jeśli planujesz naprawę – zbieraj wszystkie dokumenty: faktury, rachunki, potwierdzenia płatności. Rób zdjęcia przed i po naprawie.

3. Nie bój się kosztorysów z ASO – nawet jeśli planujesz naprawę u kolegi, najpierw zrób kosztorys w autoryzowanym serwisie. To Twój punkt odniesienia.

4. Nie daj się zmusić do warsztatu partnerskiego – zgodnie z uchwałą SN z września 2024, upusty w warsztatach współpracujących z ubezpieczycielem nie mogą obniżać Twojego odszkodowania.

5. Zachowaj kopie wszystkich dokumentów – zgłoszenie szkody, korespondencja z ubezpieczycielem, kosztorysy, faktury. Wszystko może być istotne w sporze.

6. Jeśli sprawa trafi do sądu – powołaj się na ugruntowane orzecznictwo popierające metodę kosztorysową. To wciąż jest standard.

A Twoje doświadczenia?

Czy spotkałeś się z sytuacją, gdy ubezpieczyciel kwestionował wysokość odszkodowania, powołując się na faktyczne koszty naprawy? Jak wyglądała Twoja sprawa?

Zapraszam do dzielenia się historiami w komentarzach. Im więcej przypadków poznamy, tym lepiej będziemy przygotowani na spory z ubezpieczycielami.

---

Bartosz Kowalak – radca prawny, wspólnik w KOWALAK JĘDRZEJEWSKA KONRADY I PARTNERZY ADWOKACI I RADCOWIE PRAWNI. Od lat zajmuję się prawem odszkodowawczym z pasją. Więcej o mojej praktyce znajdziecie na www.prawnikpoznanski.pl oraz www.prawospadkowepoznan.pl.

Masz pytanie lub chcesz podzielić się swoją historią? Zostaw komentarz lub napisz: kancelaria@prawnikpoznanski.pl