Kiedy tragedia spotyka się z biurokracją
W Polsce rocznie ginie około 3000 osób w wypadkach drogowych. To o niebo mniej niż kilkanaście lat temu, gdy liczba ofiar polskich dróg sięgała nawet 8 tysięcy rocznie, ale każda tragedia pozostawia rodzinę w rozpaczy i wobec trudnych formalności. Oprócz bólu po stracie bliskiej osoby, pojawia się konieczność zorganizowania pogrzebu i… konfrontacja z zakładem ubezpieczeń sprawcy.
Z praktyki kancelarii wiem, że jednym z najbardziej kontrowersyjnych zagadnień w sprawach odszkodowawczych po śmierci bliskiej osoby jest kwestia: czy ubezpieczyciel może pomniejszyć odszkodowanie za koszty pogrzebu o zasiłek pogrzebowy wypłacony przez ZUS? Odpowiedź może zaskoczyć – zwłaszcza samych ubezpieczycieli, którzy przez lata próbowali stosować takie potrącenia.
Dwa świadczenia – dwa różne cele
Czym jest zasiłek pogrzebowy?
Zasiłek pogrzebowy to świadczenie wypłacane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych osobom uprawnionym, które poniosły koszty pogrzebu ubezpieczonego. Jego podstawą prawną jest ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W praktyce chodzi o wsparcie socjalne państwa dla rodziny zmarłego – niezależnie od tego, czy śmierć była naturalna, czy spowodowana przez osobę trzecią.
Czym jest odszkodowanie za koszty pogrzebu?
Odszkodowanie za koszty pogrzebu to natomiast świadczenie wynikające z odpowiedzialności cywilnej sprawcy wypadku, uregulowane w art. 446 § 1 Kodeksu cywilnego. Sprawca wypadku (a w praktyce jego ubezpieczyciel OC) ma obowiązek zwrócić osobie, która poniosła koszty pogrzebu, „niezbędne koszty pogrzebu”. To odpowiedzialność deliktowa – wynika z czynu niedozwolonego, jakim było spowodowanie śmierci osoby bliskiej.
Praktyka ubezpieczycieli – potrącanie zasiłku
Przez lata zakłady ubezpieczeń stosowały praktykę, która z perspektywy prawnej była co najmniej wątpliwa. Wypłacając odszkodowanie za koszty pogrzebu, ubezpieczyciele automatycznie pomniejszali je o wartość zasiłku pogrzebowego, który rodzina otrzymała z ZUS. Argumentacja była prosta: skoro poszkodowani już otrzymali część kosztów z ZUS, to po co płacić dwa razy za to samo?
Z praktyki kancelarii wiemy, że takie stanowisko ubezpieczycieli spotykało się z oburzeniem rodzin ofiar wypadków. Osoby poszkodowane czuły się pokrzywdzone podwójnie – najpierw straciły bliską osobę, a potem musiały walczyć o pełne pokrycie kosztów pogrzebu.
Rzecznik Ubezpieczonych interweniuje
Sytuacja była na tyle niejasna, że Rzecznik Ubezpieczonych (obecnie Rzecznik Finansowy) zdecydował się skierować do Sądu Najwyższego wniosek o wydanie uchwały wyjaśniającej tę kwestię. Praktyka ubezpieczycieli była niejednolita, podobnie jak orzecznictwo sądów – część sądów uznawała potrącenia za uzasadnione, część je odrzucała.
Uchwała Sądu Najwyższego – przełomowe rozstrzygnięcie
W dniu 15 maja 2009 r. pełny skład Izby Cywilnej Sądu Najwyższego podjął uchwałę o sygn. akt III CZP 140/08, która definitywnie rozstrzygnęła ten spór. Brzmi ona następująco:
„Zasiłek pogrzebowy przewidziany art. 77 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie podlega uwzględnieniu przy ustalaniu odszkodowania dochodzonego na podstawie art. 446 § 1 k.c.”
Innymi słowy: zasiłek pogrzebowy i odszkodowanie za koszty pogrzebu to dwa odrębne świadczenia, których nie można ze sobą kompensować.
Dlaczego Sąd Najwyższy tak orzekł?
Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały wskazał kilka kluczowych argumentów:
- Różne podstawy prawne – zasiłek pogrzebowy wynika z ustawy o emeryturach i rentach z FUS, a odszkodowanie z art. 446 § 1 KC. To dwa różne reżimy prawne.
- Różne cele – zasiłek pogrzebowy ma funkcję socjalną (wsparcie państwa dla rodziny), natomiast odszkodowanie ma charakter restytucyjny (naprawienie szkody wyrządzonej przez sprawcę).
- Brak związku przyczynowego – zasiłek pogrzebowy nie zależy od tego, czy śmierć została spowodowana przez osobę trzecią. Wypłacany jest niezależnie od przyczyny zgonu. Odszkodowanie natomiast wynika bezpośrednio z czynu niedozwolonego sprawcy wypadku.
- Brak roszczenia regresowego – ZUS nie ma prawa żądać od ubezpieczyciela sprawcy zwrotu wypłaconego zasiłku pogrzebowego. Gdyby chodziło o to samo świadczenie, taki regres byłby możliwy.
Co to oznacza w praktyce?
Uchwała Sądu Najwyższego jest wiążąca dla wszystkich sądów w Polsce i ma moc precedensową. W praktyce oznacza to, że:
- Rodzina ofiary wypadku może otrzymać zarówno zasiłek pogrzebowy z ZUS, jak i pełne odszkodowanie za koszty pogrzebu od ubezpieczyciela sprawcy.
- Ubezpieczyciel nie ma prawa pomniejszać odszkodowania o wartość zasiłku pogrzebowego.
- Jeśli ubezpieczyciel dokonał takiego potrącenia, poszkodowani mogą dochodzić dopłaty odszkodowania na drodze sądowej.
Z praktyki kancelarii wiemy, że po tej uchwale większość ubezpieczycieli zmieniła swoją praktykę i zaprzestała potrącania zasiłku pogrzebowego. Zdarzają się jednak wyjątki – niektóre zakłady ubezpieczeń nadal próbują kwestionować pełne roszczenia poszkodowanych.
Praktyczne porady
Jeśli znalazłeś się w sytuacji, w której zginął Twój blis w wypadku spowodowanym przez osobę trzecią:
- Zachowaj wszystkie faktury i rachunki związane z pogrzebem – będą podstawą do ustalenia wysokości odszkodowania.
- Złóż wniosek o zasiłek pogrzebowy do ZUS – to świadczenie przysługuje niezależnie od odszkodowania od ubezpieczyciela sprawcy.
- Zgłoś roszczenie do ubezpieczyciela sprawcy – domagaj się pełnego odszkodowania za koszty pogrzebu, bez pomniejszania o zasiłek pogrzebowy.
- Jeśli ubezpieczyciel odmawia lub pomniejsza odszkodowanie – możesz dochodzić swoich praw na drodze sądowej. Uchwała SN jest tu jednoznaczna.
- Skonsultuj się z prawnikiem – sprawy odszkodowawcze po śmierci bliskiej osoby są skomplikowane emocjonalnie i prawnie. Profesjonalna pomoc może być nieoceniona.
Podsumowanie
Uchwała Sądu Najwyższego z 2009 roku definitywnie rozstrzygnęła, że zasiłek pogrzebowy i odszkodowanie za koszty pogrzebu to dwa niezależne świadczenia. Rodziny ofiar wypadków mają prawo do obu tych świadczeń – i ubezpieczyciele nie mogą ich ze sobą kompensować.
Co ciekawe, ta uchwała pokazuje, jak ważna jest konsekwencja w dochodzeniu swoich praw wobec ubezpieczycieli. Gdyby nie interwencja Rzecznika Ubezpieczonych i ostatecznie Sądu Najwyższego, praktyka potrącania zasiłku pogrzebowego mogłaby trwać nadal, pozbawiając rodziny ofiar części należnego im odszkodowania.
Bartosz Kowalak – radca prawny, wspólnik w KOWALAK JĘDRZEJEWSKA KONRADY I PARTNERZY ADWOKACI I RADCOWIE PRAWNI. Od lat zajmuję się prawem odszkodowawczym z pasją. Więcej o mojej praktyce znajdziecie na www.prawnikpoznanski.pl oraz www.prawnikododszkodowan.pl.
Masz pytanie lub chcesz podzielić się swoją historią? Zostaw komentarz lub napisz: kancelaria@prawnikpoznanski.pl
Disclaimer: Niniejszy artykuł ma charakter informacyjny i nie stanowi porady prawnej. Każda sprawa odszkodowawcza jest indywidualna i wymaga analizy konkretnych okoliczności.
BLOG O ODSZKODOWANIACH 